เซนศิลปะแห่งการรู้แจ้ง แง้มประตูพุทธธรรม ผ่าน บทกวีไฮกุ

[มดเอ๊กซ]

 
บูซันพูดถึงประกายแวบของหยดน้ำที่กระทบแสงไว้ดังนี้

หยดน้ำจากต้นไผ่
เป็นประกายแวบ
เมื่อกระทบแสง

ช่วงเวลาอันแสนสั้น หรือว่านิรันดรกาล บัดนี้เจ้าหยดพวกนั้น
ไปอยู่เสียที่ใหน ? ไม่ต้องสงสัยเลยว่าพวกมันคงต้องอยู่ที่ใหน
สักแห่งเป็นแน่ ในทะเลหรือ ? ในแม่น้ำที่กำลังไหลอย่างรวดเร็ว
หรือ ?

บาโชได้ยินเสียงอะไรบางอย่างต่างออกไปในดงไผ่ ซึ่งถ่ายทอด
ถึงความไหลเนื่องของเวลา

นกไนติงเกลตัวสุดท้ายกำลังร้องเพลง
ในดงไผ่
เป็นเพลงเก่าแก่

คีตกวีชาวอังกฤษ เรียกนกไนติงเกลของเขาว่านกอมตะ แต่มัน
จักไม่เปลี่ยนแปลง และดำรงอยู่ชั่วนิรันดรก็แต่ในฐานะที่เป็น
แบบแผนอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่ใช่ฐานะของนกตัวใดตัวหนึ่ง นกใน
ฤดูใบไม้ผลิของบาโชกำลังอ้อยอิ่งอย่างไม่ยอมจากไป เพื่อจะได้
ร้องเพลงสุดท้ายประจำฤดูร้อนนี้ในดงไผ่

ชิกิมองเห็นการดำรงอยู่เพียงชั่วครู่ยามและการเปลี่ยนแปลงที่
เกิดขึ้นจากสิ่งที่ดูเหมือนจะปราศจากความเปลี่ยนแปลงใด ๆ

ในศาลหลังคามุงฟาง
แห่งสัทธรรมปุณฑริก
ดอกหงอนไก่กำลังบาน

ดอกหงอนไก่บาน นกไนติงเกลร้องเพลง ประกายแวบของหยดน้ำ
เมื่อกระทบแสง แม่น้ำที่ไหลเนื่อง เรามีชีวิตและความรัก และสร้าง
แบบแผน และ ...

[มดเอ๊กซ]

 
 
ไม่มีน้ำมันตะเกียงให้อ่านอีกแล้ว
ข้า จึงลุกไปขึ้นเตียง ...
หมอนที่สว่างด้วยแสงจันทร์ของข้า !

- บาโช -

ช่วงเวลาที่ดีที่สุดในตอนค่ำคืนของบาโชอาจไม่ใช่การอ่านถ้อยคำ
ของคนอื่น แต่คือการเก็บเกี่ยวประสบการณ์จากความปีติในความ
งามอย่างฉับพลันเมื่อมองหมอนสีขาวของตนมลังเมลืองในแสงจันทร์
เขาหาได้มีอิสระที่จะชื่นชมกับแสงจันทร์ไม่ จนกว่าแสงตะเกียงสำหรับ
อ่านหนังสือจะดับไปเสียก่อน

เจ้าหุ่นไล่กาโง่เง่าเต่าตุ่น
ใต้ขาไม้ของเจ้า
พวกนกกำลังขโมยข้าว !

- ยายู -

หุ่นไล่กาของยายูคลุมด้วยเสื้อผู้ชาย แต่มีอะไรบางอย่างขาดหายไป
และพวกนกก็รู้ดี การจะเป็นนักวิทยาศาสตร์หรือครูที่ดีได้นั้นต้อง
อาศัยสิ่งอื่นมากกว่าปริญญาเอก

ข้า ไม่รู้จักชื่อของพวกมัน
แต่วัชพืชทุกต้น
มีดอกอันนุ่มนวล

- ซัมปู -

เมื่อหลายร้อยปีมาแล้วซัมปูพ่อค้าปลาผู้ถ่อมตนเป็นผู้เขียนบทกวีนี้

[มดเอ๊กซ]

 
 
เบื้องหลังไฮกุของบาโชบทนี้คือ ความเรียบง่ายและสูงส่ง

เดือนมิถุนายนจะมาถึง !
ภูเขาอะราชิ
เมฆนอนบนยอดเขา

นี่มิใช่ความเพ้อฝัน ไม่ใช่ภาษา "กวี" มันปราศจากเทคนิคพิเศษอันใด
ทั้งก็ไม่ใช่ลัทธิใดทั้งสิ้น หากเป็นเพียงการพรรณาโดยตรงจากผลของ
การพบกันตัวต่อตัวระหว่างมนุษย์กับภูเขา ช่างเป็นความเรียบง่ายอะไร
เช่นนี้ ความเรียบง่ายที่สูงส่ง

อาร์. เอช. บลิช ผู้เชี่ยวชาญกวีไอกุระบุว่า ความงามของซากุระไม่เชิง
ทำให้เกิดผลขึ้นที่จิตไร้สำนึกซึ่งกำลังมองดูดอกไม้ทีเดียวนัก หากแต่
" ที่มาแห่งความงามของมันนั้นปราศจากการใช้ความคิด มีสภาพเป็น
เช่นนั้นเอง ดำรงอยู่ตามความเป็นจริงของมัน ปราศจากการเสแสร้ง
หรือการแสวงหาตัวตน " เราก็สามารถกล่าวในทำนองเดียวกันนี้กับ
อ่างหินที่มีตระไคร่จับเต็ม หนักและคงทน ซึ่งอยู่ข้าง ๆ ดอกซากุระที่
กำลังเบ่งบาน

บาโชชี้ให้เราเห็นศักยภาพแห่งการสร้างสรรค์ที่เราอาจปลดปล่อยออก
มาได้ถ้าเราปลดเปลื้องตัวเองให้หลุดพ้นจากความทะยานอยากที่จะ
" เข้าไปอยู่ " ในกลุ่มบางกลุ่ม หรือรับเอาลัทธิความเชื่อบางอย่าง

เบญจมาศสีขาว
ไม่มีฝุ่นแม้จุดเดียว
ให้เห็น

[มดเอ๊กซ]

 
คุณได้รับผลกระทบแห่งความเรียบง่ายจากไฮกุบทนี้ของบอนโชหรือไม่ ?

หุบเขาที่ถูกหิมะกลืนกิน
มีแต่แม่น้ำเท่านั้น
ที่วาดเป็นเส้นดำวกวน

ดูเหมือนชีวิตจะดูดับสูญจนหมดสิ้น ด้วยถูกผลึกหิมะที่ไร้ชีวิตกลืนกินไป
แม่น้ำก็หาใช่สายธาราที่กำลังไหลรินอย่างมีชีวิตไม่ หากเหมือนกับเส้นที่
วาดขึ้นมา คุณเข้าถึงความสงบนิ่งได้มากน้อยแค่ใหน ? ณ ที่นี้คือความ
สงบนิ่งของสิ่งที่ไร้ชีวิต ความว่าง มันเป็นเพียงภาพตัวอักษรภาพหนึ่งซึ่ง
มีเส้นโค้งสีดำปรากฏบนพื้นขาว แต่ถึงกระนั้นเราก็รู้ดีว่าลึกลงไปภายใต้
หิมะสีขาวและน้ำแข็งสีดำนั้นมีชีวิตแฝงเร้นอยู่ และภาพใต้ความสงบนิ่ง
อันเงียบเชียบของคนที่กำลังนั่งอยู่นั้น มีการกระทำอันสร้างสรรค์และเต็ม
ไปด้วยชีวิตชีวาแฝงเร้นอยู่ แต่บัดนี้เป็นเวลาแห่งความสงบ การพักผ่อน
ของการรวบรวมพลังขึ้นใหม่ การตั้งจิตไปที่จุดใดจุดหนึ่ง แทนที่จะแบ่ง
แยกการกระทำออกไปต่าง ๆ นานา ในความเรียบง่ายมีแก่นแท้ ในความ
ว่างมีรูปแบบใหม่ ๆ มากมายเกิดขึ้น

เสียงของระฆังสองใบ
ที่จำนรรจ์จากวัดในยามสนธยา
อา ! คำสนทนาอันเยือกเย็น

- บูชัน -

และถ้าคำสนทนาของบูชันยังไม่เรียบง่ายเพียงพอสำหรับคุณละก็ ลงมา
พิจารณาดอกชาของเขาดูบ้าง

ชาดอกหนึ่งร่วงหล่น
ลงไปในบ่อน้ำ
ที่สงบนิ่งและมืดมิด

[มดเอ๊กซ]

 
 
กวีกันโซนิรมิตฤดูร้อนอันยาวนานขึ้นมาจากความว่างเปล่าของดาว
นพเคราะห์

เกิดขึ้นจากจักรวาลที่สมบูรณ์
ช่างยาวนานเสียจริง
วันหนึ่งในฤดูใบไม้ผลิ

บาโชยกย่องผู้ที่ต่อต้านการอนุมาณเอาง่าย ๆ ไว้ดังนี้

ผู้ที่มองเห็นฟ้าแลบ
และไม่คิดอะไร
พวกเขาช่างมีคุณค่าอะไรเช่นนี้ !

ไดโอะรังสรรค์โครงสร้างที่สลับซับซ้อนระหว่างความคิด และความรู้สึก
ขึ้นมาในวันปีใหม่ ซึ่งเขาไม่สามารถแสดงมันออกมาด้วยคำพูดได้

วันปีใหม่
สิ่งที่ข้า รู้สึก
อยู่เหนือถ้อยคำ

ความว่าง ความเงียบ หาใช่ความไม่มีอะไรไม่ หากแต่เป็นความเต็ม
ความเต็มบริบูรณ์ของคุณ

[มดเอ๊กซ]

 
 
ข้า จาม
ทำให้มองไม่เห็น
นกกระจอกเมฆ

- ยายู -

การจามของยายูทำให้ความบริสุทธิ์ของการกระทำเป็นมลทินฉันใด
การ "ครุ่นคิด" ก็อาจทำให้การวาดภาพ การพัตตืลูกกอล์ฟลงหลุม
หรือการแสดงออกใด ๆ พลอยเสื่อมเสียไปด้วยฉันนั้น

เจ้าขอทาน !
ฟ้าและดิน
คืออาภรณ์ในฤดูร้อนของเขา

- ไคกากุ -

ขอทานผู้ไม่มีเสื้อผ้าเที่ยวขออาหาร นี่เป็นการกระทำที่ออกจะปราศ
จากตัวตนอยู่ไม่น้อย เพื่อให้ได้อาหารเป็นเครื่องยังชีพ เขาจึงไม่อาจ
สนใจกับการเปลือยกาย ซึ่งเป้นปัญหาที่เล็กกว่าเมื่อเทียบกัน

คืนอันยาวนาน
เสียงน้ำ
พูดความคิดของข้า

- โกชิกุ -

น้ำไม่ได้วิพากษ์วิจารณ์ค่ำคืนหรือตัวมันเอง เสียงของมันเป็นส่วน
หนึ่งของกลางคืน เช่นเดียวกับโกชิกุเหมือนกัน

[มดเอ๊กซ]

บัดนี้ในขณะที่คุณนั่งตัวตรง หายใจอย่างสม่ำเสมอและอย่างช้า ๆ ขอจง
นั่งตัวตรง และหายใจอย่างสม่ำเสมอและอย่างช้า ๆ เท่านั้น ก็พอ
เช่นเดียวกับผู้ที่เราไม่รู้จักคนหนึ่ง ซึ่งกำลังนั่งอยู่ และเพียงแต่ตระหนักรู้
ถึงเสียง ๆ หนึ่งและภาพ ๆ หนึ่งที่เห็น

จิ้งหรีดตัวหนึ่ง
กรี๊ด กรี๊ด กรี๊ด
แล้วนิ่งเงียบ
เทียนของข้า จมและดับ

- นิรนาม -

อิสสะไม่ได้ถามว่าทำไมผู้แต่งเพลงผู้เงียบขรึมของเขาจึงถูกแมลงวัน
ตัวหนึ่งล่วงล้ำก้ำเกินเอาได้

ชายคนหนึ่ง
กับแมลงวันตัวหนึ่ง
ในห้องใหญ่ห้องหนึ่ง

บาโชให้ภาพที่ไม่อาจลืมเลือนให้แก่เราภาพหนึ่งมันเป็นภาพของการมี
ส่วนร่วมในการติดต่อโดยสมบูรณ์ ไม่แปดเปื้อนด้วยคำวิพากษ์วิจารณ์
จากท้องที่หิวโหย หรือจากความเพ้อฝันของกวี

เด็กคนหนึ่งในครอบครัวยากจน
หยุดโม่ข้าว
เพื่อดูดวงจันทร์

[มดเอ๊กซ]

 
 
ม้าของบาโชคาดหวังว่าจะได้เพลิดเพลินกับความงามหรือเปล่า ?

ดอกกุหลาบแห่งชารอน
บานอยู่ข้างถนน
ม้าตัวหนึ่งกินดอกไม้

นักถ่ายภาพทุกคนล้วนแต่เคยประสบกับความคับข้องใจอย่างที่
โชระเคยเจอมาแล้วทั้งสิ้น

ดวงจันทร์
เมื่อข้าดูมัน เมฆก็มาบังเสีย
เมื่อข้า ไม่มอง ท้องฟ้ากลับแจ่มใส

คนเราสามารถแสวงหาความมั่นคงจากความเปล่าเปลี่ยว
เงียบเหงาหรือไม่ ?

ความว้าเหว่ !
มันก็เป็นความปีติเช่นเดียวกัน
ยามเย็นในฤดูใบไม้ร่วง

- บูซัน -

[มดเอ๊กซ]

 
 
เมื่อสิ้นสุดการเดินทางอย่างตรากตรำเป็นเวลาแปดเดือน
บาโชเขียน ( ด้วยความแปลกใจ ? ) ว่า

ยังคงมีชีวิตอยู่
เมื่อเสร็จสิ้นการเดินทาง
เย็นวันหนึ่งในฤดูใบไม้ร่วง

ชิบารู้สึกปีติอย่างล้ำลึกในสถานการณ์ที่ไม่น่ารื่นรมย์แต่อย่างใด

ความสุขคือ
การเดิน อย่างกระปรี้กระเปร่าอีกครั้ง
ในโลกสีเทาแห่งฝนหนาว

ชิกิและเพื่อนของเขา ซึ่งหลงอยู่ในม่านหมอก ได้แต่พายต่อไปเรื่อย ๆ

เข้าไปในหมอก ผ่านหมอก
เราพาย และแล้ว
ทะเลกว้าง เขียวใส กระจ่างตา

[มดเอ๊กซ]

 
 
อิสสะบันทึกสิ่งต่อไปนี้เอาไว้ในขณะที่กำลังดื่มด่ำกับคุณภาพของ
ชีวิตในระดับที่สูงส่งกว่า โดยปราศจากความตระหนักรู้ถึงการดำรง
อยู่ของตน

ต้นซากุระ
เมื่อดื่มด่ำในความงามของมัน
คนแปลกหน้าก็เหมือนกับเพื่อน

บาโชให้ภาพแห่งการรวมตัวเป็นหนึ่งแก่เราอีกภาพ ดังนี้

ประมงเฒ่าคนหนึ่ง
มุ่งมั่นเหมือนเดิม
กลางสายฝนยามเย็น