อำนาจของการฟังอย่างลึกซึ้ง
สิ่งที่ควรปฏิบัติในวงสนทนาแบบ Dialogue
1).ฟังอย่างลึกซึ้ง ฟังให้ได้ยิน
อวัยวะคู่หนึ่งที่เรานำไปใช้ในการปฏิสัมพันธ์ โต้ตอบกับคนรอบข้างมากที่สุดคือ ปาก กับ หู ของเรานั่นเองครับ ปาก ทำหน้าที่ผลิตเสียงพูด หรือ ภาษา ในขณะที่ หู ทำหน้าที่รับฟัง และช่วยประมวลผล ยืนยันสิ่งที่เราพูดออกไปว่ามีความถูกต้อง ตรงกับใจที่เราต้องการสื่อออกไปหรือไม่ โดยธรรมชาติ คนจึงฟังเสียงของตนเองตลอดเวลา
กระบวนการฟังเสียงของตนเองเรียกว่า reflexive audio-evaluation หรือ การรับฟังแบบสะท้อนกลับในตัวเอง ซึ่งเป็นปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นเกือบพร้อมๆกัน ปากกับหูจึงต้องทำงานร่วมกันตลอดเวลา คนที่หูหนวกมาแต่กำเนิดจึงพูดไม่ได้แม้จะมีอวัยวะในการออกเสียงครบถ้วนสมบูรณ์เหมือนคนอื่น เพราะไม่มีหูทำหน้าที่เป็น ‘self-reflection’ เสียงของตนเองได้
แต่การที่เรามีปากเพียงหนึ่งปาก แต่มีหูถึงสองข้างนั้น แสดงให้เห็นว่า ธรรมชาติออกแบบเพื่อให้เรามาฟัง มากกว่าให้เราพูด ธรรมชาติอาจจะต้องการให้เรามีสติกับคำพูดของตนเองมากขึ้น
ภาษาเป็นเครื่องมือของมนุษย์เพื่อใช้ในการสัมผัสกับมนุษย์โดยเฉพาะ ลองนึกภาพดูนะครับว่า คนที่พูดว่า”พระอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออก แล้วก็ตกทางทิศตะวันตก” หรือ “น้ำค้างร่วงหล่นลงบนใบหญ้า” เขาจะใช้ชีวิตอยู่ในโลกนี้ได้อย่างไรเพราะสิ่งที่เขาพูดออกไปไม่ได้เกี่ยวข้องกับใครบนโลกใบนี้เลย
ภาษาที่คนปกติธรรมดาพูดออกไปจึงต้องมีลักษณะอาการของการบ่งชี้ (diexis) อย่างใดอย่างหนึ่งอยู่ในตัวของมันเอง เช่น บ่งชี้ถึงคน (person diexis) บ่งชี้ถึงสถานที่ (space diexis) และบ่งชี้ถึงเวลา (time diexis) เช่น คำพูดที่ว่า “คืนพรุ่งนี้ผมจะกลับไปหาครอบครัวที่ต่างจังหวัด” เป็นตัวอย่างของถ้อยคำที่บอกลักษณะการบ่งชี้ได้อย่างครบถ้วน คนฟังก็ฟังรู้เรื่องว่า “ผม” จะทำอะไร เกี่ยวข้องกับใคร ที่ไหน ในวันรุ่งขึ้น
เพราะเรานำคำพูดของไปพัวพันกับคนอื่นตลอดเวลา คำพูดของเราจึงสามารถกระตุกความรู้สึกของคนอื่นได้หลายแบบ เช่นทำให้คนอื่นยิ้ม หัวเราะ ร้องไห้ ดีใจ เสียใจ โกรธแค้น นิ่งเงียบ อยากตอบโต้ หรือเฉยๆ ฯลฯ เพราะในขณะที่พูด เราไม่สามารถทำตัวให้ปลอดจากทัศนะใดๆได้ สิ่งที่เราเชื่อ สิ่งที่เราอยากให้เป็น หรือไม่อยากให้เป็น ชอบหรือไม่ชอบ มักจะเข้ามามีส่วนร่วมอยู่ในคำพูดของเราเสมอ สิ่งที่เราพูดออกไปจึงเกิดจากการตีความหรือการให้ความหมายของเราเองทั้งสิ้น แล้วเราก็เชื่อว่าสิ่งนั้นว่า เป็น “ความรู้” เราเก็บมันไว้ที่ฐานคติ (presupposition) และคลังของความทรงจำ (memory) แล้วก็มันนำออกมาใช้ในการ “ตัดสิน” สิ่งที่เราเข้าไปเกี่ยวข้อง และเมื่อเราไปสัมพันธ์กับคนอื่นๆ
เช่น เรานำเอาความรู้ ความคิดที่เห็นว่าดี หรือถูกต้อง ออกมาเสนอแนะ ชักจูง โน้มน้าวให้คนอื่นคล้อยตาม หรือนำไปตอบโต้กับสิ่งที่ไม่สอดคล้องกับสิ่งที่เราเชื่อ จนเกิดการโต้เถียงเพื่อเอาชนะ และในขณะเดียวกันอาจทำให้ผู้อื่นขาดความเป็นอิสระ เกิดความรู้สึกต่อต้าน
การโต้เถียงเพื่อเอาชนะคะคานซึ่งกันและกัน เป็นอันตรายอย่างหนึ่งของการระดมความคิดแบบสร้างสรรค์ เพราะความคิดที่ชนะอาจไม่ใช่ความคิดที่ดีที่สุด เพราะเป็นความคิดของผู้มีอำนาจ หรือความคิดแบบพวกมากลากไป ในขณะที่ความคิดบางอย่างอาจเป็นความคิดที่ดี แต่ที่ถูกกดทับเพราะเป็นความคิดของคนไร้อำนาจ เป็นคนกลุ่มเล็กๆที่ไม่เห็นด้วยกับเรา การโต้เถียงเพื่อเอาชนะ จึงอาจเป็นการทำลายความคิดที่ดีๆอย่างน่าเสียดาย
เราต้องการปริมณฑล (space) แบบใหม่ ที่คนทุกคนสามารถมีปฏิสัมพันธ์กันได้อย่างอิสระ ไม่ถูกความสัมพันธ์เชิงอำนาจกดทับจนดิ้นไม่ออก หรือเต็มไปด้วยพิธีการ ลำดับขั้นตอนแบบหยุมหยิมจนกระทั่งไม่สามารถนำเอาพลังจินตนาการของแต่ละคนออกมาใช้
ผู้ที่เข้ามาอยู่ปริมณฑลของการพูดคุยแบบใหม่ จะต้องเปิดตัวเองรับฟัง ปล่อยให้ความคิดทุกความคิดเข้ามาอยู่ในตัวเราโดยไม่ต่อต้าน ไม่มีการตัดสินผิด ถูก เมื่อประตูใจเปิด ทุกความคิดจะไหลเข้าหากันตามธรรมชาติ เหมือนน้ำจากที่ต่างๆไหลเข้าหากัน ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงคุณภาพ เกิดความหมายใหม่ร่วมกัน (shared meaning) พร้อมกับเกิดการยกระดับของปัญญา (intuition) สามารถมองปัญหา หรือปรากฏการณ์ด้วยสายตาใหม่ และอาจจะพบทางออก
การพูดคุยภายใต้ธรรมเนียม ‘dialogue’ จึงเป็นการเปิดใจรับฟังอย่างไม่มีเงื่อนไข ฟังอย่างลึกซึ้ง ฟังให้ได้ยินฟังโดยไม่มีการสรุป หรือการตัดสินคุณค่าของสิ่งที่ได้ฟัง แต่ฟังให้ได้ยินทั้งเสียงของตนเอง และเสียงของผู้อื่น ในขณะเดียวกันก็ตั้งสติ พิจารณาความรู้สึกที่เกิดขึ้นกับตัวเอง ฟังเสียงตัวเองขณะโต้ตอบกับสิ่งที่เข้ามากระทบ ว่าเพราะเหตุใดเราจึงมีปฏิกิริยาออกไปเช่นนั้น การพิจารณากลับไปกลับมา อาจจะทำให้เราพบคำตอบบางอย่าง และมีความคิดใหม่ๆเกิดขึ้น
คำพูดของเรา คือคำพูดของคนอื่น คำพูดของคนอื่นก็คือคำพูดของเรา เสียงของเรา ก็คือเสียงของคนอื่น เสียงของคนอื่นก็คือเสียงของเรา ฟังให้ได้ยิน แล้วเราจะเข้าใจข้อความเหล่านี้
