วิถีธรรม > แนวทางปฏิบัติธรรม
“สภาวธรรม” ใน ศาสตร์อิสระ
ฐิตา:
สภาวธรรม
ใน.. ศาสตร์อิสระ โดย.. นวองคุลี วัดสุวรรณประสิทธิ์
มีวาทะอันสือลั่นเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่นักปฏิบัติธรรมทั้งหลาย
ทั้งในประเทศและต่างประเทศอยู่ประโยคหนึ่ง
คือ พระพุทธดำรัสในประโยคที่ว่า
“ผู้ใดเห็นธรรม ผู้นั้นเห็นเรา”
ถามว่า ที่ชื่อว่า “เห็นธรรม” นั้น เห็นอย่างไร
อย่างไรจึงชื่อว่าเห็นธรรม
ตอบได้ว่า บุคคลจะเห็นธรรมก็ต้องเห็นที่สภาวะ
เพราะธรรมทั้งหลาย
มีสภาวะเป็นเครื่องประกาศตัวของมันเอง
อุปมาเหมือนการเห็นดวงอาทิตย์
คนทั้งหลายจะเห็นดวงอาทิตย์ได้
ก็เพราะแสงของดวงอาทิตย์
ถ้าดวงอาทิตย์ไม่มีแสง
ป่านนี้เราก็คงไม่รู้จักดาวดวงนี้ในความหมายเช่นทุกวันนี้
หรืออุปมาเหมือนกับหิ่งห้อยที่บินไปในเวลากลางคืนอันมืดมิด
ย่อมส่งแสงกะพริบที่ก้นของมัน
ทำให้เราเห็นมันได้ในเวลามืดสนิทอย่างนั้น
แสงอาทิตย์ประกาศความมีอยู่ของดวงอาทิตย์
แสงหิ่งห้อยประกาศความมีอยู่ของตัวหิ่งห้อย
และสภาวธรรมก็มีความมีอยู่ของธรรมนั้นๆ
ให้เราๆ ได้เห็นด้วยวิปัสสนาเช่นกัน
เวลาที่เราพูดคำว่า “เห็น” ในภาษาไทย
เรามักจะนึกถึงการเห็นด้วยตา การมองด้วยตา
แต่ในความหมายของภาษาธรรม
โปรดจำไว้ว่าคำๆ นี้ หมายถึง
การเห็นด้วยความรู้สึก การดูด้วยความรู้สึก
หรือเห็นด้วยสติปัญญา ดูด้วยสติปัญญา
บางทีก็ใช้คำว่า ตามดู ตามรู้ ตามเห็น
หรือบางทีก็ใช้คำว่ามีสติระลึกรู้ มีสติกำหนดรู้
คือ กำหนดรู้ซึ่งสภาวธรรมนั่นเอง
ฐิตา:
สภาวธรรมคืออะไร
ในพระพุทธศาสนา เมื่อใดที่พูดถึงคำว่า “สภาวธรรม”
โปรดทราบว่านั่นหมายถึง สภาวธรรม ๒ อย่างเท่านั้น คือ
๑. วิเสสสภาวะ
๒. สามัญญสภาวะ
วิเสสสภาวะ
แปลว่า สภาวะอันวิเศษ
ที่ชื่อว่า วิเศษ เพราะอรรถว่า ไม่มีใครเหมือนและไม่เหมือนใคร
มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “ปัจจัตตสภาวะ”
แปลว่า “สภาวะเฉพาะตน”
คำว่าวิเสสสภาวะนั้นมีไวพจน์ที่ใช้แทนกันอยู่คำหนึ่งนั่นก็คือ
คำว่า “วิเสสลักษณะ” แปลว่า ลักษณะอันวิเศษ
มีผู้ใช้คำนี้มากกว่าคำว่าวิเสสสภาวะเสียอีก
ส่วนคำว่า ปัจจัตตสภาวะ
ก็มีคำไวพจน์ที่ใช้แทนคำกันอยู่คำหนึ่งเหมือนกัน
นั่นคือคำว่า “ปัจจัตตลักษณะ”
แปลว่า ลักษณะเฉพาะตน
ดังนั้นถ้าเราอ่านพบ หรือได้ยินคำว่า
วิเสสสภาวะ วิเสสลักษณะ
ปัจจัตตสภาวะ ปัจจัตตลักษณะ
เมื่อใด ขอให้ทราบว่า คำทั้ง ๕ นี้
มีความหมายเป็นอันเดียวกัน
หรือหมายถึงสิ่งๆ เดียวกัน
และต่อจากนี้ไปนี้หนังสือเล่มนี้จะขอเลือกใช้คำว่า “วิเสสลักษณะ”
เป็นตัวแทนสื่อความหมายให้ผู้อ่านเข้าใจถึงสภาวธรรมชนิดนี้
ฐิตา:
วิเสสลักษณะ
ก่อนอื่นขอให้เรานึกถึงสัตว์ทั้งหลายที่มีชีวิตอยู่ในป่า
ซึ่งในป่าอันกว้างใหญ่จะมีสัตว์อยู่มากมายหลายชนิด หลายเผ่าพันธุ์
แต่ละชนิดจะมีรูปร่างหน้าตามีลักษณะทางกายภาพตามสายพันธุ์ของตน
เช่น ลิง ก็มีหัวมีตัวมีหางอย่างลิง
เสือ ก็มีหัวมีตัวมีหางมีลายอย่างเสือ
ช้างก็มีหัวมีตัวมีงวงมีงาอย่างช้าง ฯลฯ
สัตว์แต่ละตัวจะมีลักษณะเฉพาะทางพันธุกรรมเป็นของตนเอง
ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ที่บ่งบอกถึงความแตกต่างจากสัตว์อื่นๆ
ในทำนองเดียวกัน รูปนามที่เกิดอยู่ที่ทวารทั้ง ๖ ของเรา
ก็มีอยู่ด้วยกันมากมายหลายชนิด
แต่ละชนิดจะมีลักษณะเฉพาะเป็นของตนเอง
เช่น ลักษณะเฉพาะของสีก็ไม่เหมือนลักษณะเฉพาะของเสียง
ลักษณะเฉพาะของเสียงก็ไม่เหมือนลักษณะเฉพาะของกลิ่น
ลักษณะเฉพาะของกลิ่นก็มาเหมือนลักษณะเฉพาะของรส
ลักษณะเฉพาะของรส
ก็ไม่เหมือนลักษณะเฉพาะของเย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว ฯลฯ
เราจะเห็นความแตกต่างไม่เหมือนกันชัดเจนขึ้น
เมื่อนำลักษณะเฉพาะเหล่านี้มาเทียบเคียงกัน
เราลองนำสีมาเทียบกับเสียง
นำเสียงมาเทียบกับกลิ่น
นำกลิ่นมาเทียบกับรส
เย็นมาเทียบกับร้อน
อ่อนมาเทียบกับแข็ง
ตึงมาเทียบกับไหว ฯลฯ
แล้วเราจะพบว่าลักษณะทั้งหลายเหล่านี้
มีความเหมือนกันโดยสภาพ
โดยคุณสมบัติของอารมณ์
โดยเฉพาะทวารทางใจ
ลองนำอารมณ์ทางใจมาเทียบกันดูอีกที
โดยลองนึกเปรียบเทียบระหว่างความโกรธกับเมตตา
โกรธมีลักษณะอาการร้อนวูบวาบเผารน
แต่เมตตามีลักษณะเย็นสบายอ่อนละมุน
ในขณะที่โลภะ มีลักษณะกระหายทะยานอยาก
แต่ศรัทธามีลักษณะผ่องใส อิ่มเอิบ
ฟุ้งซ่านมีลักษณะกระสับกระส่าย
ปีติมีลักษณะซาบซ่าโลดโผน
และความเศร้ามีลักษณะหดหู่รันทด
เดิมทีลักษณะเฉพาะเหล่านี้ทั้หมดไม่มีชื่อเรียกอย่างที่ว่ามีนี้
เดิมทีเป็นของไม่มีชื่อไม่แซ่
เป็นแต่สภาพธรรมชาติที่เกิดขึ้นแล้วก็ดับไปอยู่ตามทวารทั้งหลาย
ฐิตา:
แต่โดยที่มนุษย์เป็นสัตว์ที่รู้จักสร้างสรรค์ทางวัฒนธรรม
จึงได้ตั้งชื่อธรรมชาติเหล่านี้ว่า
สี เสียง กลิ่น รส
เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว
โกรธ รัก ชอบ ชัง
อิจฉาริษยา เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา
ดีใจ เสียใจ เศร้า เหงา ปีติ ฯลฯ
เพราะฉะนั้นชื่อต่างๆ ที่เอ่ยมานี้
ก็เป็นเพียงกลุ่มคำที่ใช้เรียกว่า
“วิเสสลักษณะ” ของรูปนามแต่ละชนิดนั่นเอง
ซึ่งในต่างประเทศก็คงจะไม่เรียกชื่ออย่างนี้
แต่ไม่ว่าใครจะเรียกชื่อว่าอย่างไร
เวลาที่สภาวธรรมเหล่านี้เกิดขึ้นกับใคร
ก็จะมีลักษณะเป็นอันเดียวกันหมดทั่วทั้งโลก
ลักษณะแข็งที่ผิวกายของคนอัฟริกัน
กับแข็งที่ผิวกายของคนไทย แขก จีน ญวน อเมริกา ยุโรป ฯลฯ
ก็เป็นเช่นเดียวกัน
วิเสสลักษณะของแข็งอันเกิดที่ฝ่าพระหัตถ์ของพระราชาในขณะกำเหรียญทอง
จะไม่แตกต่างกับของแข็งในฝ่ามือของยาจกขอทาน
ในขณะกำเศษเงินที่มีคนโยนให้
โกรธของฝรั่ง คนป่า คนเอสกิโม คนไทย
เวลาที่เกิดขึ้นที่ใจแล้วเป็นแบบบดียวกันหมด
รวมทั้งรูปนามทุกชนิดในทวารทั้ง ๖
คนทั้วโลก จะมีและเป็นในสภาพเดียวกัน ในคุณสมบัติเดียวกัน
เพียงแต่อาจจะเกิดความรู้สึกต่างๆ ทางใจไม่พร้อมกัน
นอกจากรูปนามจะไม่มีชื่อ ไม่มีแซ่ มาแต่เดิมแล้ว
รูปนามก็ยังไม่มีรูปทรงสัณฐานด้วย
ใครเคยเห็นความโกรธบ้างว่า
มีรูปทรง ๓ เหลี่ยม ๔ เหลี่ยม ทรงกลม หรืออ้วน
หรือ ผอม หนา หรือ บางประการใด
แม้เมตตา แม้อื่นๆ ในทวารทางใจก็เหมือนกัน
ใครเคยเห็นว่า มีรูปทรงเป็นอย่างไรบ้าง
เมตตามีรูปทรง ๓ เหลี่ยม ๔ เหลี่ยม ทรงกลมหรือไม่
นอกจากรูปนามจะไม่มีรูปทรงแล้ว
รูปนามก็ยังไม่มีมวล
ไม่มีเนื้อสารใดใดอันเป็นส่วนประกอบ
เราไม่สามารถนำเอาสี เสียง กลิ่น รส เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว
โกรธ รัก ชัง ชอบ อิจฉาริษยา เมตตา กรุณา อุเบกขา ฯลฯ
ไปชั่งน้ำหนักได้ว่ามีนำหนักกี่กิโลกรัม
(ยกเว้นไว้แต่จะเป็นมหาภูตรูป อันเป็นเนื้อหนังมังสาทางกาย
ซึ่งมีทั้งมวลและรูปทรง)
เพราะฉะนั้นที่พูดมาทั้งหมดนี้ มุ่งกล่าวถึง อุปทายรูป
ซึ่งเป็นรูปโดยสภาวะ
มิใช่รูปโดยวัตถุเหมือนกายภาพ
มีแต่สภาวะล้วนๆ
อีกทั้งนามก็มีแต่สภาวะล้วนๆ เช่นเดียวกัน
สภาวะที่ว่านี้ก็ได้แก่ “วิเสสสภาวะ”
หรือ “วิเสสลักษณะ” ของนามรูปนั่นเอง
(มีต่อ : คำว่า “วิเสสลักษณะ” เกี่ยวข้องกับวิปัสสนาอย่างไร?)
ฐิตา:
คำว่า “วิเสสลักษณะ” เกี่ยวข้องกับวิปัสสนาอย่างไร
วิปัสสนา นั้น แปลว่า การเห็นแจ้ง หรือเห็นอย่างวิเศษ
เมื่อบุคคลมาตามดู ตามรู้ ตามเห็น
ตามพิจารณาอยู่ซึ่งวิเสสลักษณะของรูปนาม
หรือสามัญลักษณะของรูปนาม
ท่านก็เรียกกิริยาที่ตามดู ตามรู้ ตามเห็น ตามพิจารณานี้ว่า “วิปัสสนา”
ในบางอาจารย์ไม่นิยมใช้คำว่า ตามดู ตามรู้ ตามเห็น
แต่ชอบใช้คำว่า ตามระลึกรู้ ตามกำหนดรู้ หรือเจริญสติระลึกรู้
ซึ่งจะใช้คำไหนก็สุดแล้วแต่จะถนัด
แต่ขอให้มีปฏิบัติการถูกต้อง เป็นอย่างเดียวกันเป็นใช้ได้
สามัญญสภาวะ คือ อะไร
ก็รูปนามนั่นเอง
เมื่อเกิดขึ้น ณ ทวารใดแล้ว จะมีอายุไม่ยั่งยืน
เกิดขึ้นชั่วขณะแล้วดับไปไม่จีรัง
ท่านเรียกอาการนี้ว่า “อนิจจัง”แปลว่า ไม่เที่ยง
เมื่อเป็นเช่นนี้
รูปนาม นอกจากจะมีลักษณะเฉพาะแล้ว
ก็ยังมีอายุเป็นขณะๆ อีกด้วย
สมดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
“ดูกรพระภิกษุทั้งหลาย
ขณะทั้งหลายอย่าให้ล่วงไปเลย
บุคคลผู้ปล่อยให้ขณะทั้งหลายล่วงไป
ย่อมไปเนืองแน่นในนรกมากแล้ว”
คำว่า “ขณะ” หมายถึง “ขณะ” แห่งรูปนาม
เพราะรูปนามมีอายุเป็นขณะๆ
คำว่า”ทั้งหลาย” นั้น เป็นศัพท์พหูพจน์
หมายถึง รูปนามมีจำนวนมาก ทั้งที่ตา หู จมูก ปาก ลิ้น กาย ใจ
เฉพาะทวารทางใจอย่างเดียวก็นับไม่ถ้วนแล้ว
คำว่า “อย่าปล่อยให้ล่วงไป”
หมายถึง ต้องระลึกรู้ กำหนดรู้
คำว่าบุคคลผู้ปล่อยให้ขณะทั้งหลายล่วงไป
หมายถึง บุคคลนั้น ไม่กำหนดรู้ ไม่ระลึกรู้ เห็นอยู่
ก็ย่อมไปเนืองแน่นในนรก
เพราะเมื่อสติไม่เกิดอกุศลย่อมกำเริบ
นำร่อง
[0] ดัชนีข้อความ
[#] หน้าถัดไป
Go to full version