อุปธิ ๔ : อุปธิ ๑๐

[ฐิตา]

อุปธิ   อุป ( เข้าไป , ใกล้ , มั่น ) + ธิ ( สภาพที่ทรงไว้ )
สภาพที่เข้าไปทรงไว้ซึ่งทุกข์   หมายถึง   สภาพธรรมที่เป็นที่อาศัยแห่งทุกข์หรือเป็น
มูลแห่งทุกข์  ได้แก่  อุปธิ   ๔  คือ  ...

๑. กามูปธิ
๒. ขันธูปธิ   
๓. กิเลสูปธิ   
๔. อภิสังขารูปธิ

  กามูปธิ     สภาพที่เป็นมูลแห่งทุกข์คือกาม    เพราะกามทั้งหลายเป็นเหตุให้
เกิดความทุกข์ยากในการแสวงหา    เป็นเหตุแห่งกามทั้งหลาย   เป็นเหตุให้เกิด
ความทุกข์ยากในการแสวงหา   เป็นเหตุแห่งการฆ่าฟันกัน  เป็นเหตุให้ทำทุจริต
เป็นเหตุให้ไปสู่อบายภูมิ

  ขันธูปธิ     สภาพที่เป็นมูลแห่งทุกข์คือขันธ์    เพราะขันธ์ทั้งหลายไม่เที่ยงมี
ความแปรปรวน  ทำให้มีความแก่  ความเจ็บ  ความตาย   เป็นที่ตั้งแห่งทุกข์โดย
ประการต่างๆ

  กิเลสูปธิ    สภาพที่เป็นมูลแห่งทุกข์คือกิเลส       เพราะกิเลสเป็นเหตุให้ทำ
อกุศลกรรม    ซึ่งเป็นปัจจัยให้เกิดอกุศลวิบากที่เป็นทุกข์  และทำให้วนเวียนไป
ในสังสารทุกข์ไม่มีที่สิ้นสุด

  อภิสังขารูปธิ      สภาพที่เป็นมูลแห่งทุกข์คืออภิสังขาร  เพราะปุญญาภิสัง-
ขาร   อปุญญาภิสังขาร    และ  อเนญชาภิสังขาร    ซึ่งได้แก่    กุศลกรรม  และ
อกุศลกรรมเป็นเหตุให้เกิดวิบาก      ทำให้มีการเกิดและเป็นไปในภพต่างๆ   ซึ่ง
เป็นทุกข์ในสังสารวัฏฏ์

ในขุททกนิกาย จูฬนิเทส แสดงอุปธิ ๑๐ ประการ คือ ...
๑. ตัณหูปธิ   
๒. ทิฏฐูปธิ   
๓. กิเลสูปธิ   
๔. กัมมูปธิ     
๕. ทุจจริตูปธิ     

๖. อาหารูปธิ     
๗. ปฏิฆูปธิ   
๘. อุปธิคืออุปาทินนธาตุ  ๔   
๙. อุปธิคือ อายตนะภายใน  ๖
๑๐. อุปธิคือหมวดวิญญาณ  ๖     

ทุกข์แม้ทั้งหมดก็เป็นอุปธิ  เพราะอรรถว่า  ยากที่จะทนได้

ขอนอบน้อมแด่พระรัตนตรัย
คำขยายของอุปธิ 10 ประการ
๑. ตัณหูปธิ คือ โลภะ ความติดข้อง   
๒. ทิฏฐูปธิ  คือ  ความเห็นผิด มีเห็นว่าเที่ยงหรือตายแล้วขาดสูญ เป็นต้น
๓. กิเลสูปธิ  คือ  กิเลสประการต่างๆ มี โลภะ เป็นต้น
๔. กัมมูปธิ   คือ  กรรมต่างๆ มีกุศลกรรม เป็นต้น
๕. ทุจจริตูปธิ  คือ ทุจริตต่างๆ คือ กายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต

๖. อาหารูปธิ คือ  อาหารที่บริโภค(กวฬิงการาหาร)
๗. ปฏิฆูปธิ คือ โทสะ 
๘. อุปธิคืออุปาทินนธาตุ  ๔  คือ ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟอันมีกรรมเป็นสมุฏฐาน   
๙. อุปธิคือ อายตนะภายใน  ๖ คือ ตา หู จมูก...เป็นต้น
๑๐. อุปธิคือหมวดวิญญาณ  ๖     คือ จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ...เป็นต้น

                               อ่านเพิ่มเติมได้ในพระไตรปิฎกที่นี่ครับ
                พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย จูฬนิเทส เล่ม ๖ - หน้าที่ 150
                -http://www.dhammahome.com/front/webboard/show.php?id=10662