มิลินทปัญหา

[ฐิตา]

อุปมาการทำสงคราม     

" ขอถวายพระพร เมื่อใดสงครามมาติดบ้านเมือง เมื่อนั้นหรือ…มหาบพิตรจึงจะให้ขุดคู สร้างกำแพง สร้างเขื่อน สร้างป้อม ขนเสบียงอาหารมาไว้ ให้ฝึกหัดช้าง ม้า รถ ธนู ดาบ ? "

   " ทำอย่างนั้นไม่ได้ พระผู้เป็นเจ้า "

   " ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร เมื่อถึงเวลาแล้วความพยายามไม่สำเร็จประโยชน์ความรีบพยายามไว้ก่อนนั้นแหละ จึงจะสำเร็จประโยชน์ ข้อนี้สมกับที่สมเด็จพระบรมโลกนาถศาสดาจารย์ตรัสประทานไว้ว่า

   " บุคคลรู้ว่าสิ่งใดเป็นประโยชน์แก่ตนควรรีบทำสิ่งนั้น ผู้มีความคิด มีความรู้ มีความบากบั่น ไม่ควรเอาเยี่ยงอย่างพ่อค้าเกวียน คือพ่อค้าเกวียนทิ้งทางเก่า อันเป็นทางเสมอ กว้างใหญ่ดี แล้วขับเกวียนไปในทางใหม่ ที่เป็นทางไม่เสมอดี เวลาเพลาเกวียนหักแล้วก็ซบเซาฉันใด บุคคลผู้โง่เขลาหลีกออกจากธรรมะไม่ประพฤติตามธรรม จวนจะใกล้ตายก็จะต้องซบเซา เหมือนพ่อค้าเกวียนที่มีเพลาเกวียนหักไปแล้วฉะนั้น "

   ดังนี้ ขอถวายพระพร "

   " พระผู้เป็นเจ้ากล่าวสมควรแล้ว "

[ฐิตา]

 ปัญหาที่ ๖ ถามถึงความร้อนแห่งไฟนรก     

   พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า
   
   " ข้าแต่พระนาคเสน พระผู้เป็นเจ้ากล่าวไว้ว่า ไฟนรกร้อนมากว่าไฟปกติ ก้อนหินน้อย ๆ ทิ้งลงไปในไฟปกติ ไฟเผาอยู่ตลอดวันก็ไม่ย่อยยับ ส่วนก้อนหินโตเท่าปราสาททิ้งลงไปในไฟนรก ก็ย่อยยับไปในขณะเดียวดังนี้ คำนี้โยมไม่เชื่อ ถึงคำที่พระผู้เป็นเจ้ากล่าวไว้ว่า พวกสัตว์นรกอยู่ในนรกได้ตั้งพัน ๆ ปีก็ไม่ย่อยยับไป ดังนี้ คำนี้โยมก็ไม่เชื่อ "
   
   พระเถระตอบว่า
   
   " ขอถวายพระพร มหาบพิตรจะเข้าพระทัยอย่างไร…คือพวกนกยูง ไก่ป่า มังกร จระเข้ เต่า ย่อมกินก้อนหินแข็ง ๆ ก้อนกรวดแข็ง ๆ จริงหรือ ? "
   
   " เออ…โยมได้ยินว่าจริงนะ พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ขอถวายพระพร ก้อนหินก้อนกรวดเหล่านั้น เข้าไปอยู่ภายในท้องของสัตว์เหล่านั้นแล้ว แหลกย่อยยับไปหรือไม่ ? "
   
   " แหลกย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ขอถวายพระพร ก็สัตว์ที่อยู่ในท้องของสัตว์เหล่านั้น แหลกย่อยยับไปไหน ? "
   
   " ไม่แหลกย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " เพราะอะไร มหาบพิตร ? "
   
   " โยมเข้าใจว่า เพราะกรรมคุ้มครองไว้ "
   
   " ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร พวกสัตว์นรกถึงจะถูกไฟไหม้อยู่ในนรกตั้งหลายพันปีก็ไม่ย่อยยับไป เพราะกรรมคุ้มครองไว้ พวกสัตว์นรกเหล่านั้น เกิดอยู่ในนรก เจริญอยู่ในนรก ตายอยู่ในนรก "
   
   ข้อนี้สมกับที่สมเด็จพระชินสีห์ตรัสไว้ว่า
   
   " บาปกรรมนั้นยังไม่สิ้นตราบใด สัตว์นรกก็ยังไม่ตายตราบนั้น "
   
   " ขอนิมนต์อุปมาด้วย "

[ฐิตา]

อุปมาด้วยราชสีห์     

   " ขอถวายพระพร มหาบพิตรจะเข้าพระทัยความข้อนี้อย่างไร…คือ ราชสีห์ เสือโคร่ง เสือเหลืองตัวเมีย ย่อมเคี้ยวกินของแข็ง ๆ เคี้ยวกินกระดูก เคี้ยวกินเนื้อมีอยู่หรือ ? "
   
   " มีอยู่ พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ขอถวายพระพร กระดูกที่เข้าไปอยู่ในท้องของสัตว์เหล่านั้นแหลกย่อยไปไหม ? "
   
   " แหลกย่อยไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ขอถวายพระพร ลูกในท้องสัตว์เหล่านั้นแหลกย่อยยับไปไหม ? "
   
   " ไม่แหลก พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " เพราะอะไร มหาบพิตร ? "
   
   " โยมเข้าใจว่า เป็นเพราะกรรมรักษาไว้แต่ขอนิมนต์อุปมาให้ยิ่งขึ้นไป "

[ฐิตา]

อุปมาด้วยนกหัวขวาน 
   
   " ขอถวายพระพร มหาบพิตรจะเข้าพระทัยความข้อนี้อย่างไร…คือ นกหัวขวาน นกยูง ย่อมเคี้ยวกินไม้อันแข็งมีอยู่หรือ"
   
   " มีอยู่ พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ไม้อันแข็งเหล่านั้น เข้าไปอยู่ในท้องของนกหัวขวาน นกยูงเหล่านั้นแล้ว ย่อยยับไปหรือไม่ "
   
   " ย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ขอถวายพระพร ลูกนกหัวขวานที่อยู่ในท้อง ย่อยยับไปหรือไม่ "
   
   " ไม่ย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " เพราะอะไร มหาบพิตร "
   
   " โยมเข้าใจ เพราะกรรมรักษาไว้ ขอนิมนต์อุปมาให้ยิ่งขึ้นไปอีก "

[ฐิตา]

อุปมาด้วยสตรี     

   " ขอถวายพระพร มหาบพิตรจะเข้าพระทัยความข้อนี้อย่างไร…คือ นางโยนก นางกษัตริย์ นางพราหมณ์ นางคฤหบดี ที่มีความสุขมาแต่กำเนิด ได้เคี้ยวกินของแข็ง ขนม ผลไม้ เนื้อ ปลาต่าง ๆ หรือไม่ ? "
   
   " เคี้ยวกิน พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ของเหล่านั้นตกเข้าไปอยู่ในท้องของหญิงเหล่านั้นแล้ว ย่อยยับไปหรือไม่ ? "
   
   " ย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " ก็ลูกในท้องของหญิงเหล่านั้น ย่อยยับไปหรือไม่ ? "
   
   " ไม่ย่อยยับไป พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " เพราะอะไร มหาบพิตร ? "
   
   " โยมเข้าใจว่า เป็นเพราะกรรมคุ้มครองไว้ "
   
   " ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร คือพวกสัตว์นรกถึงจะถูกไฟไหม้ในนรกตั้งหลายพันปี ก็ไม่ย่อยยับไป สัตว์นรกเหล่านั้น เกิดอยู่ในนรก เจริญอยู่ในนรก ตายอยู่ในนรก ข้อนี้สมกับที่สมเด็จพระทศพลตรัสไว้ว่า "
   
   " บาปกรรมที่เขาทำไว้ยังไม่สิ้นตราบใดเขาก็ยังไม่ตายตราบนั้น "
   
   " สมควรแล้ว พระผู้เป็นเจ้า "

[ฐิตา]

ปัญหาที่ ๗ ถามถึงเรื่องเครื่องรองแผ่นดิน
   
   " ข้าแต่พระนาคเสน พระผู้เป็นเจ้ากล่าวไว้ว่า แผ่นดินใหญ่นี้ตั้งอยู่บนน้ำ น้ำตั้งอยู่บนลม ลมตั้งอยู่บนอากาศ ดังนี้ คำนี้โยมไม่เชื่อ "
   
   พระเถระเมื่อจะวิสัชนาแก้ไข จึงได้เอาธัมกรก คือกระบอกกรองน้ำตักน้ำขึ้นมาแล้วก็เอามือปิดปากธัมกรกไว้ เพื่อมิให้น้ำไหลลงไปได้ ถือไว้ให้พระเจ้ามิลินท์ทอดพระเนตรแล้ว พร้อมกับถวายพระพรว่า
   
   " มหาบพิตรจงทรงสังเกตดูธัมกรกนี้เถิดลมทรงไว้ซึ่งน้ำในกระบอกนี้ฉันใด ถึงน้ำที่รองแผ่นดิน ลมก็รับไว้ฉันนั้น "
   
   " ถูกแล้ว พระผู้เป็นเจ้า "

[ฐิตา]

   ปัญหาที่ ๘ ถามถึงเรื่องนิโรธนิพพาน   

   " ข้าแต่พระนาคเสน นิโรธ คือ นิพพาน หรือ ? "   
   " ถูกแล้ว มหาบพิตร "
   
   " ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า อย่างไรจึงว่านิโรธคือนิพพาน ? "
   
   " ขอถวายพระพร อันว่าพาลปุถุชนทั้งหลาย ย่อมเพลิดเพลิดยินดีใน อายตนะภายในภายนอก 
     จึงถูกกระแสตัณหาพัดไป จึงไม่พ้นจากการเกิด แก่ ตาย โศกร่ำไร ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ
     และคับแค้นใจ ส่วนอริยสาวกผู้ได้สดับคำสอนพระพุทธเจ้าแล้ว ย่อมไม่เพลิดเพลินยินดี
     ในอายตนะภายในภายนอก

     เมื่อไม่เพลิดเพลินยินดี ตัณหาก็ดับไป เมื่อตัณหาดับ อุปทานก็ดับ เมื่ออุปทานดับ ภพก็ดับ
     เมื่อภพดับ ชาติก็ดับ เมื่อชาติ คือ การเกิดดับ ความโศก ความร่ำไร ความไม่สบายกาย
     ไม่สบายใจ และความคบแค้นใจก็ดับ เป็นอันว่า ความดับแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมีด้วยอาการ
     อย่างนี้ อย่างนี้แหละมหาบพิตร จึงว่า นิโรธ คือ นิพพาน "
   
   " ถูกต้องดีแล้ว พระผู้เป็นเจ้า

[ฐิตา]

ปัญหาที่ ๙ ถามเรื่องการได้นิพพาน 

   " ข้าแต่พระนาคเสน บุคคลทั้งหลายได้นิพพานเหมือนกันหมดหรือ ? "
   
   " ขอถวายพระพร ไม่ได้นิพพานเหมือนกันหมด "
   
   " เหตุไฉนจึงไม่ได้ ? "
   
   " ขอถวายพระพร ผู้ใดปฏิบัติดี รู้ยิ่งซึ่งธรรมที่ควรรู้ รอบรู้ธรรมที่ควรรอบรู้
     ละธรรมที่ควรละ
     อบรมธรรมที่ควรอบรมกระทำให้แจ้งซึ่งธรรมที่ควรทำให้แจ้ง ผู้นั้นก็ได้นิพพาน "
   
   " ถูกต้อง พระผู้เป็นเจ้า "

[ฐิตา]

  ปัญหาที่ ๑๐ ถามเรื่องรู้จักความสุขในนิพพาน 
   
   " ข้าแต่พระนาคเสน ผู้ที่ยังไม่ได้นิพพานรู้หรือไม่ว่านิพพานเป็นสุข  "   
   " ขอถวายพระพร…รู้ คือผู้ยังไม่ได้นิพพาน ก็รู้ว่านิพพานเป็นสุข "

   " ขอถวายพระพร…รู้ คือผู้ยังไม่ได้นิพพาน ก็รู้ว่านิพพานเป็นสุข "   
   " ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ผู้ที่ยังไม่ได้นิพพานทำไมจึงรู้ว่านิพพานเป็นสุข

   " ขอถวายพระพร พวกใดไม่ถูกตัดมือ ตัดเท้า พวกนั้นรู้หรือไม่ว่า การตัดมือตัดเท้าเป็นทุกข์  "   
   " อ๋อ..รู้ซิ พระผู้เป็นเจ้า "
   
   " เหตุไฉนจึงรู้ล่ะ  "   
   " รู้ด้วยเขาได้ยินเสียงผู้ถูกตัดมือตัดเท้าร้องไห้ครวญคราง "
   
   " ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร พวกที่ยังไม่ได้นิพพาน
     ก็รู้ได้ว่านิพพานเป็นสุข เพราะได้ยินเสียงพวกได้นิพพาน "
   
   " ถูกดีแล้ว พระผู้เป็นเจ้า "
   
   จบวรรคที่ ๔

[ฐิตา]

มิลินทปัญหา วรรคที่ ๕ 

ปัญหาที่ ๑ ถามเรื่องความมีและความไม่มีแห่งพระพุทธเจ้า
   
     พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า     
   " ข้าแต่พระนาคเสน พระผู้เป็นเจ้าได้เห็นพระพุทธเจ้าหรือ ? "
   
     พระเถระตอบว่า     
   " ไม่ได้เห็น ขอถวายพระพร "
   
   " ถ้าอย่างนั้น อาจารย์ของพระผู้เป็นเจ้าได้เห็นหรือ ? "   
   " ขอถวายพระพร อาจารย์ก็ไม่ได้เห็น "
   
   " ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ถ้าอย่างนั้นพระพุทธเจ้าก็ไม่มี "   
   " ขอถวายพระพร มหาบพิตรได้เห็นโอหานที คือสะดือทะเลหรือไม่ ? "
   
   " ไม่ได้เห็น พระผู้เป็นเจ้า "   
   " ถ้าอย่างนั้น พระราชบิดาของพระองค์ได้เห็นหรือไม่ ? "
   
   " ไม่ได้เห็น พระผู้เป็นเจ้า "   
   " ถ้าอย่างนั้นสะดือทะเลก็ไม่มี "
   
   " ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า ถึงโยมและพระราชบิดาของโยม ไม่ได้เห็นสะดือทะเล
     ก็จริงแหล่ แต่ทว่าสะดือทะเลมีอยู่เป็นแน่ "
   
   " ข้อนี้ก็ฉันนั้นแหละ มหาบพิตร ถึงอาตมาและอาจารย์ของอาตมา ไม่ได้เห็น
     พระพุทธเจ้าก็จริง แต่พระพุทธเจ้ามีอยู่แน่ ขอถวายพระพร "
   
   " พระผู้เป็นเจ้าแก้ถูกต้องดีแล้ว "