ปริญญาซึ่งไม่ใช่ปริญญาบัตร

[होशདངພວན2017]

การเจริญสติปัฏฐานซึ่งเป็นการอบรมเจริญปัญญาเพื่อรู้แจ้งอริยสัจจธรรมนั้น ทำให้เกิดปริญญา คือ  ปัญญารอบรู้ 3 ขั้น คือ

ญาตปริญญา

ตีรณปริญญา

ปหานปริญญา

[ญาตปริญญา]คือ ปัญญาที่ประจักษ์ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม ที่ปรากฏโดยสภาพไม่ใช่ตัวตนด้วยนามรูปปริจเฉทญาณเป็นต้นไปเป็นพื้นฐานให้น้อมพิจารณาลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมอื่น ๆ เพิ่มขึ้นรอบรู้ขึ้นตามลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมที่ได้ประจักษ์แล้วในนามรูปปริจเฉทญาณ
         
[ตีรณปริญญา]คือ ปัญญาที่พิจารณาลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏโดยเสมอกันโดยรอบรู้ ไม่เจาะจงฝักใฝ่มุ่งหวังนามธรรมและรูปธรรมใดโดยเฉพาะเพราะรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏจนทั่วทั้ง 6 ทวาร ความสมบูรณ์ของปัญญาที่รู้ชัดในความเสมอกันของนามธรรมและรูปธรรม ทำให้ประจักษ์การเกิดขึ้นและดับไปของนามธรรมและรูปธรรม ตั้งแต่สัมมสนญาณ เป็นต้นไป
       
[ปหานปริญญา]คือ เมื่อพิจารณาความดับไปของนามธรรมและรูปธรรม จนประจักษ์แจ้งการดับไปของนามธรรมและรูปธรรมด้วยภังคญาณแล้ว ปัญญารอบรู้เพิ่มขึ้น ก็เริ่มคลายความยินดีในนามธรรมและรูปธรรม เพราะเห็นโทษของนามธรรมและรูปธรรมเพิ่มขึ้น เป็นปหานปริญญา เป็นต้นไป จนถึงมัคคญาณ

ปริญญา เป็นเรื่องของปัญญาระดับ(วิปัสสนาญาณ)ไม่ใช่การคิดนึกเรื่องราวหรือตรึกในสภาพธรรม ก่อนจะถึงปริญญาขั้นต่าง ๆ ก็จะต้องอบรมปัญญาจากขั้นการฟังให้เข้าใจก่อนว่าธรรมคืออะไร เข้าใจขั้นการฟังจนมั่นคงในเรื่องของสภาพธรรม จนเป็นปัจจัยให้สติเกิดระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรม(สติปัฏฐาน)แต่ยังไม่ใช่ปัญญาระดับปริญญา จนกว่าปัญญาจะเกิดแทงตลอดสภาพธรรมแยกขาดจากกัน ระหว่างนามธรรมและรูปธรรมจึงเป็นญาตปริญญาแต่เป็นเรื่องไกล อบรมเหตุให้ถูกต้องก่อน ผลย่อมจะเกิดเอง