ปรมัตถธรรม คือ สภาพธรรมที่มีจริง เป็นอภิธรรม (อภิธรรม คือ ธรรมที่ยิ่งใหญ่ เพราะเป็นอนัตตา ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของผู้ใด) เป็นสภาพธรรมที่เป็นไปตามเหตุปัจจัย แม้พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะไม่ประสูติและตรัสรู้ สภาพธรรมทั้งหลายก็ย่อมเป็นไปตามเหตุปัจจัยอยู่แล้ว พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นพระบรมศาสดา เพราะพระองค์ทรงตรัสรู้ธรรมทั้งปวงด้วยพระองค์เองว่า ธรรมทั้งปวงไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล และธรรมทั้งปวงไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของผู้ใดทั้งสิ้น ปรมัตถธรรมหรืออภิธรรมนั้น มิใช่ธรรมที่เหลือวิสัยที่จะเข้าใจได้ เพราะปรมัตถธรรมเป็นธรรมที่มีจริง ฉะนั้น ความเห็นถูก ความเข้าใจถูก
จึงเป็นการรู้ความจริงของปรมัตถธรรม ตามลักษณะของปรมัตถธรรมนั้นๆ
ปรมัตถธรรม มี 2 ประเภท คือ
รูปธรรม และ นามธรรม (หรือ รูป และ นาม หรือ รูปธาตุ และ นามธาตุ)
1 รูปธรรม เป็นสภาพธรรมที่
ไม่รู้อารมณ์ 2 นามธรรม เป็นสภาพธรรมที่
รู้อารมณ์ (อารมณ์ คือ สิ่งที่ปรากฎ และรู้ได้ เป็นได้ทั้ง รูปธรรม และนามธรรม
เมื่อจิตเกิดขึ้นรู้สิ่งใด สิ่งที่จิตรู้นั้น ภาษาบาลีเรียกว่า
อารมฺมณ หรือ
อาลมฺพน)
ปรมัตถธรรม มี 4 ประเภท คือ จิด เจตสิก รูป และนิพพานจิต เป็นสภาพธรรมที่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้สิ่งที่ปรากฎ เช่น เห็น ได้ยิน เป็นต้น
จิต (วิญญาณ) เป็นสภาพรู้ เป็นนามธรรม
มีลักษณะ
ไตรลักษณ์(
อนิจจัง - ไม่เที่ยง
ทุกขัง - ทนอยู่ไม่ได้ เกิดขึ้นแล้วต้องดับไป
อนัตตา - บังคับบัญชาไม่ได้ ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน)
เจตสิก เป็นสภาพธรรมอีกประเภทหนึ่งที่เกิดร่วมกับจิต รู้สิ่งเดียวกับจิต ดับพร้อมกับจิต และเกิดที่เดียวกับจิต เจตสิกแต่ละเจตสิก
มีลักษณะและกิจต่างกันตามประเภทของเจตสิกนั้นๆ
เจตสิกเป็นสภาพรู้อื่นๆ ที่ไม่ใช่จิต (ได้แก่ เวทนา - ความรู้สึกสุข ทุกข์หรือเฉยๆ ที่เกิดทางกายหรือใจ สัญญา - ความจำได้ รู้ชื่อ รู้จัก สังขาร - ความนึกคิดปรุงแต่งอื่นๆ เช่น รัก โกรธ เมตตา ปัญญา เป็นต้น) เป็น
นามธรรม มีลักษณะ
ไตรลักษณ์ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)
รูป รูปเป็นสภาพไม่รู้ เช่น สี เสียง กลิ่น รส เป็นต้น เป็น
รูปธรรม มีลักษณะ
ไตรลักษณ์ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)
นิพพาน เป็นธรรมที่ดับกิเลส ดับทุกข์ นิพพานไม่มีปัจจัยปรุงแต่งให้เกิดขึ้น นิพพานจึงไม่เกิดดับ นิพพานเป็นขันธวิมุตติ คือพ้นจากขันธ์ นิพพานเป็นสภาพรู้ เป็นนามธรรม เป็นอนัตตา
แยกประเภท (บางทีเรียกว่า ดวง) ได้ดังนี้
จิต มี 89 หรือ 121 ประเภท โดยพิเศษ
เจตสิก มี 52 ประเภท
รูป มี 28 ประเภท
นิพพาน โดยจัดเป็นรูป 28 นับเป็น
รูปธรรม จัดจิต 89 หรือ 121 โดยพิเศษ เจตสิก 52 นิพพาน 1 เป็น
นามธรรม
สังขารธรรม คือ ธรรมที่เกิดขึ้น มีปัจจัยปรุงแต่ง ได้แก่ ธรรมอื่นๆที่ไม่ใช่นิพพาน
วิสังขารธรรม คือ ธรรมที่ไม่เกิดขึ้น ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง ได้แก่ นิพพาน
(ปัจจัย คือ ธรรมซึ่งอุปการะอุดหนุนให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้นหรือดำรงอยู่)
สังขตธรรม คือ ธรรมที่เกิดดับ ได้แก่ ธรรมอื่นๆที่ไม่ใช่นิพพาน
อสังขตธรรม คือ ธรรมที่ไม่เกิดดับ ได้แก่ นิพพาน
จิต จำแนกโดยการเกิด คือ โดยชาติ มี 4 ชาติ คือ กุศลจิต อกุศลจิต วิบากจิต กิริยาจิตกุศลจิตเป็นจิตที่ดี ซึ่งเป็นเหตุให้เกิดผล คือ
กุศลวิบากอกุศลจิตเป็นสภาพธรรมที่เป็นโทษ เป็นสภาพธรรมที่เป็นเหตุให้เกิดผลที่เป็นทุกข์ ไม่น่าพอใจ คือ
อกุศลวิบาก ส่วน
กิริยาจิต ซึ่ง
ไม่เป็นเหตุที่จะให้เกิด
วิบาก จึงไม่ใช่กุศลจิต ไม่ใช่อกุศลจิต และไม่ใช่วิบากจิต
สำหรับ
วิบากจิต เป็นสภาพธรรม
ที่เป็นผลจากกุศลจิต หรืออกุศลจิต และปรากฎในชีวิตประจำวัน
ของสัตว์ทั้งหลายที่มีขันธ์ห้า
เมื่อจิตรู้อารมณ์ที่ปรากฏทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ถ้าพอใจ ก็เป็น
กุศลวิบาก ถ้าไม่พอใจ ก็เป็นอกุศลวิบากจิต จำแนกโดยภูมิ
มี 4 ภูมิ คือ
กามาวจรจิต รูปาวจรจิต อรูปาวจรจิต โลกุตตรจิต ในภูมิที่เป็นกามาวจรจิต จิตมีทั้ง 4 ชาติ
รูปาวจรจิตและอรูปาวจรจิต จิตมี 3 ชาติ คือ
ยกเว้นอกุศลจิตและโลกุตตรจิต จิตมี 2 ชาติ คือโลกุตตรกุศล และโลกุตตรวิบาก
ปรมัตถธรรม 3 เป็นขันธ์ 5
จิตปรมัตถ์ 89 หรือ 121 ประเภท ทุกประเภท เป็น
วิญญาณขันธ์เจตสิกปรมัตถ์ 52 ประเภท
- เวทนาเจตสิก 1 เป็น
เวทนาขันธ์ - สัญญาเจตสิก 1 เป็น
สัญญาขันธ์ - เจตสิก (ที่เหลือ) 50 เป็น
สังขารขันธ์รูปปรมัตถ์ 28 ประเภท ทุกประเภท เป็น
รูปขันธ์
:https://www.facebook.com/pages/พระพุทธเจ้า/166387296709841
