นิทานเซ็น :จากมุมสงบ Kitty's Home

[ฐิตา]

                       
       
นิทานเซ็น :จากมุมสงบ Kitty's Home
         http://kitty.in.th/

        ปริศนาฝ่ามือ 

ท่านโมกุเซน เป็นพระเซ็นรูปหนึ่งที่อาศัยอยู่ในวัดที่ตำบลทันบา วันหนึ่งมีศิษย์ฆราวาสของท่านมาปรารภกับท่านว่า ภรรยาของตนเป็นคนขี้เหนียวเหลือเกิน อยากให้ท่านอาจารย์ไปช่วยเทศน์โปรดด้วย ท่านอาจารย์โมกุเซน จึงไปเยี่ยมภรรยาของชายผู้นั้น แล้วยกกำปั้นที่กำแน่นยื่นตรงไปตรงหน้าเธอ ด้วยความประหลาดใจภรรยาชายผู้นั้นได้ถามท่านอาจารย์ว่า "ท่านหมายความว่าอย่างไร ?"
ท่านโมกุเซนตอบว่า
"ถ้ามือของฉันเป็นเช่นนี้ตลอดไป เธอจะเรียกมันว่าอะไร ?"
"มือพิการ" ภรรยาชายผู้นั้นตอบ

ท่านโมกุเซนจึงแบมือ แล้วยื่นฝ่ามือที่แบไปตรงหน้าเธออีก แล้วถามว่า
"ถ้ามือฉันเป็นอย่างนี้อยู่เสมอล่ะ เธอจะเรียกว่าอย่างไร ?"
"ก็พิการอีกแบบหนึ่ง" เธอตอบ
"ถ้าเธอเข้าใจเช่นนั้นได้ เธอก็ย่อมเป็นภรรยาที่ดีได้"
ท่านอาจารย์กล่าวแล้วก็ลาจากไป

หลังจากนั้น ภรรยาของศิษย์ท่านอาจารย์ก็ช่วยเหลือสามีของเธอเป็นอย่างดี รู้จักจับจ่ายใช้สอยและรู้จักเก็บออม
ท่านที่มีภรรยาแล้วและมีปัญหาเช่นนี้ลองใช้วิธีของท่านอาจารย์โมกุเซนดูก็คงจะดี สำคัญแต่ว่าภรรยาของท่านจะมีสติปัญญาเท่าภรรยาของศิษย์ท่านอาจารย์หรือไม่เท่านั้น

[ฐิตา]

ทดสอบเซ็น 

ท่านฉินโซ เป็นข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ที่มาศึกษาเซ็นอยู่ในวัดร่วมกับคณะข้าราชการคนอื่นๆ แต่เป็นผู้ที่มีความแตกฉานในเซ็นมากกว่าผู้อื่น ท่านมักจะมีวิธีการทดสอบบุคคลต่างๆให้เห็นเป็นที่ประจักษ์อยู่เสมอ วันหนึ่ง ขณะที่ขึ้นไปอยู่ชั้นบนของอาคาร เพื่อนศิษย์ด้วยกันได้ชี้มือออกไปที่พระกลุ่มหนึ่ง ซึ่งกำลังเดินอยู่นอกหน้าต่าง แล้วถามท่านฉินโซว่า

"พระภิกษุเหล่านั้นเป็นพระธุดงค์ใช่ไหม ?"
"ไม่ใช่" ท่านฉินโซตอบ
"รู้ได้อย่างไรล่ะว่าไม่ใช่ ?" เพื่อนศิษย์สงสัย
"เอาละ จะทดสอบให้ดู" ท่านฉินโซตอบ แล้วเขาก็ตะโกนออกไปดัง
"ท่านพระธุดงค์ครับ"

เสียงตะโกนทำให้พวกพระภิกษุที่เดินอยู่ข้างล่างแหงนหน้ามองขึ้นไปที่หน้าต่าง ท่านฉินโซจึงกล่าวว่า
"นั่นไง ฉันว่าแล้ว จริงไหมล่ะว่าไม่ใช่"

ท่านผู้อ่านละครับ ว่าใช่หรือไม่ใช่ ? ถ้าพิจารณากันอย่างผิวเผินแล้วก็น่าจะใช่ เพราะเวลาถูกเรียกก็เงยหน้าขึ้นตอบรับ แต่ที่จริงแล้วก็ไม่ใช่ตามที่ท่านฉินโซว่า เพราะการเงยหน้าตอบรับแสดงว่า พระเหล่านั้นยังมีความหวั่นไหวอยู่ ยังไม่สงบจริง แสดงว่าท่านยังไม่ใช่พระธุดงค์จริงๆ

[ฐิตา]

ใครเข้าใจ

วันหนึ่งท่านอาจารย์กิชุ ได้ขึ้นธรรมมาสเพื่อแสดงธรรมโปรดศิษย์ของท่าน ปรากฏว่ามีศิษย์ฆราวาสคนหนึ่ง เดินออกมาหน้าธรรมมาส แล้วค่อยๆ ก้าวเดินจากทิศตะวันออกไปทางทิศตะวันตก เป็นการแสดงความเข้าใจในธรรม ซึ่งเป็นปริศนาธรรมอย่างหนึ่ง พระรูปหนึ่งเห็นดังนั้น ก็ลุกออกมาหน้าธรรมมาสแสดงความเข้าใจในธรรมของท่านบ้าง โดยท่านได้ค่อยๆ ก้าวเดินจากทางทิศตะวันตกไปทางทิศตะวันออก สวนทางกับฆราวาสท่านนั้น ท่านอาจารย์กิชู เห็นทั้งสองแสดงปริศนาธรรมเสร็จแล้ว ก็กล่าวขึ้นว่า

"ฆราวาสเข้าใจเซ็น แต่พระไม่เข้าใจเซ็น"
ฆราวาสท่านนั้นจึงเข้าไปหาท่านอาจารย์ แล้วกล่าวว่า
"กระผมขอบพระคุณท่านที่ยกย่อง ......"
พูดยังไม่ทันขาดคำ ท่านอาจารย์ก็เอาไม้หวดเขาทันที พระรูปนั้นก็เข้าไปหาท่านอาจารย์บ้าง และพูดว่า

"กระผมขอรับคำสอนจากท่าน"
ท่านอาจารย์ก็ตอบด้วยการหวดด้วยไม้เท้าอีก แล้วก็ถามขึ้นกลางที่ประชุมว่า
"ใครสรุปปริศนาธรรมข้อนี้ได้ ?"
ทุกคนเงียบหมด ท่านอาจารย์ย้ำอีกก็ไม่มีผู้ใดตอบ
"เอาละ ฉันจะสรุปเอง"
แล้วท่านอาจารย์กิชุก็โยนไม้เท้าทิ้งลงกับพื้น พลางหันหลังเดินกลับห้องทันที

การถ่ายทอดแบบเซ็นบางครั้งก็ดูประหลาด และดูเหมือนไร้เหตุผล แต่ถ้ามองให้ลึกซึ้งแล้วจะไม่เป็นเช่นนั้น เพราะปริศนาแต่ละข้อ มุ่งไปสู่การให้ละวางอัตตาทั้งสิ้น แล้วท่านล่ะครับสรุปได้หรือยัง ?

               

[ฐิตา]

                       

ทายอายุ

วันหนึ่งท่านกานไทสุ ซึ่งเป็นผู้คงแก่เรียนในลัทธิขงจื้อ ได้ไปเยี่ยมท่านอาจารย์ไดเท็นที่อารามใกล้ๆ แล้วถามท่านอาจารย์ว่า
"ท่านอาจารย์ ท่านอายุเท่าไรแล้ว ?"
ท่านไดเท็นยกสายลูกประคำขึ้น แล้วกล่าวว่า
"ท่านเข้าใจไหม ?"
ท่านกานไทสุงงงัน ท่านไดเท็นจึงกล่าวต่อไปว่า
"กลางวันมีลูกประคำ ๑๐๘ ลูก กลางคืนมี ๑๐๘ ลูก"

ท่านกานไทสุก็ยังคงไม่เข้าใจ จึงลากลับบ้านด้วยความหงุดหงิดใจ ภรรยาของท่านกานไทสุทราบเรื่อง จึงแนะให้กลับไปถามความหมายจากท่านอาจารย์ไดเท็นใหม่วันรุ่งขึ้น ท่านกานไทสุ จึงรีบไปยังอารามท่านไดเท็นแต่เช้า และได้พบกับหัวหน้าพระในวัด จึงได้ถามปัญหานั้นขึ้น หัวหน้าพระได้ขบกรามสามครั้ง และไม่ได้อธิบายอะไร เมื่อท่านกานไทสุได้พบกับท่านไดเท็น จึงถามความหมายนั้นอีก ท่านไดเท็นขบกรามสามครั้งเป็นคำตอบ ท่านกานไทสุจึงว่า

"ผมรู้แล้ว พระพุทธศาสนาย่อมเหมือนกันหมด"
"ท่านพูดอย่างนั้นไม่ได้" ท่านไดเท็นสวนกลับ
"ได้ซิ เมื่อกี้นี้หัวหน้าพระก็ทำอย่างท่านนั่นแหละเมื่อผมถาม"
ท่านไดเท็น จึงเรียกหัวหน้าพระมาสอบถาม เมื่อได้ความดังนั้น ท่านก็ตีหัวหน้าพระแล้วไล่ออกไป

ลูกประคำมีจำนวน ๑๐๘ ลูกเป็นวงตลอด เมื่อยกขึ้นมาเปรียบก็หมายความว่า อายุท่านย่อมอยู่เหนือการกำหนดได้ การขบกรามของหัวหน้าพระ กับของท่านนั้นแตกต่างกัน หัวหน้าพระขบกรามด้วยความไม่รู้ แต่ท่านขบกรามด้วยรู้ว่าท่านกานไทสุไม่รู้

[ฐิตา]

                     

รื้ออัตตา

วันหนึ่ง ขณะที่ท่านอาจารย์นันเซ็น กำลังจะออกไปทำงานในทุ่งตามปกติ ก็มีพระภิกษุแปลกหน้ารูปหนึ่งมาเยี่ยมท่านถึงกระท่อม ท่านจึงต้อนรับเป็นอย่างดี และได้กล่าวว่า
"ขอให้ท่านทำตัวให้สบายเถิด ท่านจะหุงหาอาหารในครัวก็ได้ตามสะดวก เมื่อท่านฉันเสร็จเรียบร้อยแล้ว กรุณานำอาหารที่เหลือไปให้เราที่ทุ่งด้านโน้นด้วยก็จะเป็นพระคุณยิ่ง"
แล้วท่านอาจารย์ก็ออกไปทำงานในทุ่งตลอดทั้งวัน พอตกเย็นก็กลับมายังกระท่อมด้วยความหิวโหย เพราะไม่มีอะไรตกถึงท้องเลยตลอดวัน พอมาถึงกระท่อมก็พบพระรูปนั้นกำลังนอนหลับสบายอยู่ มีร่องรอยว่าได้หุงหาอาหารและฉันอิ่มแล้ว อาหารที่เหลือก็เททิ้งหมด เครื่องใช้ต่างๆ ก็ถูกรื้อทำลายเสียสิ้น ท่านอาจารย์นันเซ็น จึงค่อยๆ เอนกายลงนอนข้างๆ พระรูปนั้นพระรูปนั้นจึงรีบลุกขึ้น แล้วจากไปอย่างเงียบๆ ต่อมาอีกหลายปี ท่านอาจารย์ได้เล่าเรื่องนี้ให้ศิษย์ทั้งหลายฟัง แล้วกล่าวเสริมว่า
"ท่านเป็นพระที่ดีมากทีเดียว ฉันยังคิดถึงจนบัดนี้"
ท่านทำใจแบบท่านอาจารย์นันเซ็นได้หรือเปล่า? สำหรับท่านอาจารย์นันเซ็นแล้ว ท่านไม่ต้องทำใจเลยเพราะปกติของท่านก็เป็นเช่นนี้อยู่แล้ว

[ฐิตา]

 

ผู้รู้

วันหนึ่ง ท่านกากุได้ถามท่านอาจารย์โตกุซานว่า
"ผมคิดว่าอาจารย์เซ็นและผู้รอบรู้เซ็นแต่เก่าก่อน ย่อมไปยังที่แห่งหนึ่ง ท่านอาจารย์พอจะบอกผมได้ไหมว่าท่านเหล่านั้นไปอยู่ยังที่ไหน?"
"ฉันไม่รู้ว่าท่านเหล่านั้นไปอยู่ที่ไหน" ท่านอาจารย์ตอบ

ท่านกากุรู้สึกผิดหวัง กล่าวว่า
"ผมหวังว่าจะได้รับคำตอบเหมือนม้าที่กำลังวิ่ง แต่ผมกลับได้รับคำตอบเหมือนเต่าที่กำลังคลาน"
ท่านอาจารย์โตกุซานนั่งนิ่งเงียบเหมือนคนใบ้ วันต่อมา หลังจากสรงน้ำแล้ว ท่านอาจารย์โตกุซานก็กลับมายังห้องนั่งเล่น ท่านกากุได้นำน้ำชามาถวาย ท่านอาจารย์จึงตบหลังลูกศิษย์เบาๆ แล้วถามว่า
"ปริศนาที่เธอพูดถึงเมื่อวานนี้เป็นอย่างไรบ้าง?"
"วิธีสอนของท่านอาจารย์วันนี้ดีขึ้นครับ" ท่านกากุตอบ
ท่านอาจารย์โตกุซานนั่งนิ่งเงียบเหมือนคนใบ้เช่นเดิม

ความเร่าร้อนเมื่อปะทะกับความสงบ เมื่อเข้ากันไม่ได้ ก็ย่อมเกิดความไม่พอใจ วันแรกท่านกากุเร่าร้อน วันต่อมาท่านสงบลงบ้างแล้ว ความรู้สึกจึงดีขึ้น ท่านอาจารย์โตกุซานก็มีแต่ความสงบทั้งสองวัน ความเป็นปกติธรรมดาตามธรรมชาตินี่แหละ คือหนทางของผู้รู้อย่างแท้จริง

[ฐิตา]

                   

พระหลายวัด

ท่านอาจารย์เคียวเซอิ ได้สอบถามพระบวชใหม่รูปหนึ่งที่พึ่งจาริกมาถึงวัดของท่านว่ามาจากไหน ?
"มาจากวัดสามภูเขาขอรับ" พระรูปนั้นตอบ

"เธออยู่ที่ไหนระหว่างพรรษาที่แล้ว ?" ท่านอาจารย์ถามอีก
"อยู่ที่อารามห้าภูเขาขอรับ" พระตอบ

ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า
"ฉันจะฟาดเธอด้วยไม้เท้านี้สามสิบที"
"ทำไมกระผมต้องถูกลงโทษด้วยเล่า ?" พระรูปนั้นสงสัย
"เพราะเธอออกจากวัดหนึ่งไปยังอีกวัดหนึ่งนะสิ"

                 

การแสวงธรรม ถ้าใจไม่หนักแน่นมั่นคง เปลี่ยนจากวัดหนึ่งไปยังอีกวัดหนึ่งเรื่อยๆ ไปโดยไม่มีความอดทน เพื่อศึกษาสักชั่วระยะเวลาหนึ่งแล้ว ก็คงจะต้องเปลี่ยนไปตลอดชีวิต ท่านละครับเริ่มเข้าวัดที่หนึ่งแล้วหรือยัง ?

[ฐิตา]

ยอดซามูไร

ซามูไรผู้หนึ่งมีลูกชาย 3 คน ต่างก็มีความเชี่ยวชาญในเชิงซามูไร พอถึงวาระที่ซามูไรผู้พ่อจะต้องมอบตราประจำตระกูลให้ลูกชายเพื่อสืบทอดต่อไปนั้น เขาก็ใช้วิธีทดสอบความสามารถของลูกๆ ทั้ง 3 คน ซามูไรผู้พ่อคิดวิธีได้แล้วก็เข้าไปนั่งอยู่ในห้อง แล้วหับประตูไว้ ประตูห้องแบบญี่ปุ่นเป็นแบบฉากเลื่อน และบนประตูแบบฉากเลื่อนนี้เอง ซามูไรผู้พ่อก็นำเอาหมอนลูกหนึ่งขึ้นไปวางไว้ แล้วแกก็เรียกให้ลูกชายเข้าไปหาทีละคน

ลูกชายคนโตถูกเรียกก่อน เมื่อเดินไปถึงประตูเลื่อน พอขยับประตู ก็มองเห็นหมอนอยู่ข้างบน จึงเอื้อมมือไปหยิบ แล้วเลื่อนประตูเข้าไปหาพ่อ ซามูไรผู้พ่อสั่งให้เอาหมอนไปไว้ที่เดิม แล้วให้นั่งรออยู่ในห้อง ลูกชายคนกลางถูกเรียกเป็นคนต่อไป เมื่อเดินไปถึงประตูก็เลื่อนประตูเปิด ทันใดนั้นหมอนก็ตกลงมา ลูกชายคนกลางรีบรับเอาไว้ทันทีโดยแทบไม่มีเสียงเลย แล้วจึงเดินเขาไปหาพ่อ ซามูไรผู้พ่อ จึงสั่งให้เอาหมอนไปวางไว้ที่เดิม แล้วให้นั่งรออยู่ในห้องเช่นกัน ลูกชายคนเล็กถูกเรียกเป็นคนสุดท้าย พอเดินถึงประตูก็เลื่อนเปิดทันที หมอนก็ตกลงมา แว็บเดียวดาบซามูไรก็ปลิวออกจากฝัก ในชั่วพริบตา หมอนถูกฟันจนนุ่นปลิวว่อน แล้วเสียบดาบลงฝักเหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น แทบไม่มีใครเห็นใบดาบซามูไรเลยก็ว่าได้ แล้วลูกชายคนเล็กก็เดินอย่างสง่าและสงบเข้าไปหาพ่อ ถ้าเป็นท่าน ๆ จะมอบตำแหน่งให้ลูกคนไหน ?

ซามูไรผู้พ่อได้พูดกับลูกทั้งสามว่า
"เจ้าเล็ก เจ้าใช้ดาบได้รวดเร็วดังใจ" เจ้าใช้ใจ
"เจ้ากลาง เจ้ารู้วิธีใช้มือแทนดาบได้" เจ้าใช้มือ
"เจ้าโต เจ้ารอบคอบรู้การควรไม่ควรก่อนทำการทั้งปวงเจ้าใช้หัวหรือปัญญา ไม่ได้ใช้ดาบเพียงอย่างเดียว พ่อขอมอบดาบประจำตระกูลให้เจ้า จงปกครองคนในตระกูลแทนพ่อสืบต่อไป"

[ฐิตา]

                 

แสดงธรรม

พระภิกษุผู้ที่เป็นหัวหน้าศิษย์ของท่านอาจารย์ยากุซานได้ไปอาราธนาอาจารย์ของตน ให้ขึ้นเทศน์สอนศิษย์ เพราะท่านอาจารย์ไม่ได้เทศน์สอนศิษย์มาเป็นเวลานานแล้ว

"พวกพระคิดถึงการเทศน์สอนธรรมของท่านมาก"
"ถ้าอย่างนั้นก็จงตีระฆังประชุม" ท่านอาจารย์บอกหัวหน้าศิษย์

บรรดาพระภิกษุในวัดต่างก็รีบมาประชุมโดยพร้อมเพรียงกันต่อหน้าท่านอาจารย์เพื่อฟังธรรม ท่านอาจารย์ยากุซานมองดูบรรดาศิษย์แล้ว ก็หันหลังกลับโดยมิได้กล่าวอะไรแม้แต่เพียงคำเดียว
พระภิกษุผู้เป็นหัวหน้า จึงรีบตามมาถามด้วยความสงสัย

"ท่านอาจารย์ ท่านบอกว่าท่านจะแสดงธรรม ?"
ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า
"ผู้คงแก่เรียนจึงสมควรจะแสดงพระสูตร ท่านมารบกวนพระแก่ๆ ทำไม ?"

ความหมายของเซ็น คือการมีชีวิตอยู่ตามปกติ ทุกวัน ทุกชั่วโมง ในชีวิตประจำวันของอาจารย์เซ็น ก็เป็นการแสดงธรรมเรื่องชีวิตนั่นเอง ซึ่งท่านอาจารย์ยากุซาน ก็ได้แสดงธรรมอยู่ทุกวินาทีอยู่แล้ว หากแต่ว่าพระศิษย์ของท่านในวัด ไม่ได้ยิน ไม่ได้รู้ ไม่ได้เห็นเองเท่านั้น

[ฐิตา]

โทสัคติ

สมัยก่อน ตามแถบชานเมืองหรือตามชนบทในประเทศเรา มักจะนิยมฟังพระเทศน์แบบหลายธรรมมาส เช่น 2 หรือ 3 ธรรมมาส ในทำนองปุจฉา วิสัชนา ถาม ตอบกัน มากกว่าจะฟังพระเทศน์องค์เดียวแบบในปัจจุบัน

เรื่องนี้เกิดขึ้นเมื่อประมาณ 50-60 ปีมาแล้ว แถบชานเมืองกรุงเทพฯ นี่เอง วันนั้นชาวบ้านต่างนิมนต์พระที่ได้ชื่อว่าเป็นนักเทศน์ที่ตนเองชื่นชอบมาแสดงธรรมเรื่อง "อาทิตตปริยายสูตร" โดยพระทั้งสามรูปต่างก็ไม่รู้จักกันมาก่อน สมัยนั้น ขอให้ทราบว่าจะเทศน์เรื่องอะไรเท่านั้น ท่านก็สามารถแสดงธรรมได้ โดยใช้ความสามารถและปฎิภาณของตนเองซักไซ้ไล่เรียงจนผู้ที่นั่งฟังรู้แจ่มแจ้งก่อนเทศน์ พระท่านก็จะมีการสมมุติมอบหมายหน้าที่กัน ปกติองค์กลาง จะรับหน้าที่เป็นผู้ถาม ซักไซ้ไล่เรียง ที่เหลือองค์ซ้ายและองค์ขวาจะมีหน้าที่วิสัชนา ตอบชี้แจงให้เข้าใจ องค์กลาง เมื่อรับหน้าที่ ก็ดำเนินการซักถามองค์ซ้ายมือก่อนเกี่ยวกับเรื่อง "ไฟคือราคะ" ทั้งสององค์ซักถามโต้ตอบกันด้วยปฎิภาณเป็นที่เฮฮาถูกใจญาติโยมเป็นอย่างยิ่งจากนั้น ท่านองค์กลางก็หันมาถามท่านองค์ขวามือ ขอให้วิสัชนา "โทสัคติ" ไฟคือโทสะว่าเป็นอย่างไร ท่านองค์ที่สามนั่งฟังท่าน 2 องค์แรกโต้ตอบกันอย่างเงียบๆ โดยดุษฎี พอถูกถามว่าโทสะคืออะไร แทนที่ท่านจะเจื้อยแจ้วเทศน์ตามธรรมเนียม ท่านกลับนั่งนิ่งเงียบ ได้แต่จ้องมองดูท่านองค์กลางอย่างไม่วางตา สร้างความอึดอัดให้กับท่านองค์กลาง และญาติโยมเป็นอย่างยิ่ง สักพักท่านองค์ที่สามก็เอ่ยเสียงต่ำๆ ไม่ดังนักว่า

"ส้นตีน !" แล้วจ้องตาเป๋งไปที่ท่านองค์กลาง

ทุกคนตกตลึงไปหมด ท่านองค์กลางหน้าตาแดงก่ำไม่ยอมสบตากับใคร นั่งกระสับกระส่ายอยู่บนธรรมมาส ครู่หนึ่งพอสมควรแก่เวลาแล้ว ท่านองค์ที่สามก็เทศน์วิสัชชนาเกี่ยวกับไฟคือโทษะต่อไปอย่างหน้าตาเฉย

คำสั้นๆ เพียงคำเดียว แสดงความหมายได้อย่างชัดเจน แนวการสอนแบบเซ็น จะใช้วิธีพุ่งเข้าหาจุดหมายโดยไม่ใช้วิธีการอ้อมค้อมให้เสียเวลา ท่านคิดว่าท่านมั่นคงและกล้าพอที่จะรับการสอนแบบนี้ได้หรือยัง ?